خشونت-غضب

غضب:
خشم و غضب نیرویی است که برای دفاع از خود و پاسداری از حق در نهاد انسان گذارده شده است، اما اگر از محور اصلی خویش خارج گردد تبدیل به یکی از رذائل بزرگ می شود و رذائل مهم دیگری را نیز با خود به همراه می آورد.
تعریف غضب :
غضب در لغت به معنای تندخویی و خشم است و در اصطلاح اخلاقی هیجان و حرکت خاصی هست از روح انسان به منظور غلبه و شکست دادن و خرد کردن .
منشأ غضب :
قوّه غضبیه ، همان محرّک و قوّه ای که مربوط به دفع ضرر می باشد مانند : دفاع از جان و مال و ناموس و آبرو و آن چه متعلق به اوست .
مراتب غضب :
1 – مرتبه افراط : که غضب نابجا و مذموم نامیده میشود و آن عبارتند از غلبه این صفت و حاکم گشتن آن بر انسان به نحوی که از حدود عقل و شرع بگذرد و از موازین آنها تجاوز نماید و به هنگام برخورد با مسائل و مواجهه با بعضی برخوردها این صفت یا این حالت همانند یک حالت خارج از اختیار به شخص هجوم بیاورد و در ابطن وی شعله ور شود و تمام وجود او را بگیرد و او را تحت سیطره قرار دهد . این مرتبه از افراط به دوگونه رخ می نماید :  
الف – به مقتضای برخی جهات و علل در باطن می ماند و در عمل به ظهور نمیرسد .
ب – علاوه بر غلبه سخت بر باطن در عمل و گفتار نیز ظاهر گشته موجبات جنایات و گناهان بزرگ و تبعات ناشی آنها می شود . بعضاَ شقاوت ابدی انسان را رقم میزند در این حالت عقل و فکر و تمام قوای روحی و جسمی شخص تحت تأثیر غضب مغلوب گشته نوعی دیوانگی دفعی بر شخص غضب کننده عارض می شود و در این حالت فرامین عقل و حدود شرع تعطیل می گردد .
امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود :
الحدّة ضرب من الجنون لانّ صاحبها یندم فان لم یندم مجنونة مستحکم . ( جامع السعادات ج1 ص289)
تندی و زود به خشم آمدن نوعی از جنون است زیرا صاحب آن از کار خود پشیمان میشود و اگر پشیمان نشود جنون او بسیار ریشه دار و محکم است .

2 – مرتبه تفریط :
در این مرتبه شخص نه تنها فاقد غضب نابجا و مذموم است بلکه فاقد غضب ممدوح و بجاست ، در جایی که عقل و شرع حکم به غضب می کنند شخص غضب نمی کند و بی تفاوت می ماند مانند غضب در برابر کفّار ، معاندین ، مشرکین ، ستمگران ، مفسدین ، اهل طغیان و کسانی که حرمات الهی را هتک می کنند . برای چنین شخصی جنگ بین ایمان و کفر ، مؤمن و کافر ، صالح و طالح و نظایر این ، معنی و مفهومی ندارد . این مرتبه را نوعی جبن و مهانت دانست که از رذائل اخلاقی است .

3 – مرتبه اعتدال غضب :
این مرتبه عبارتست از غضب داشتن درجای غضب و اجتناب نمودن و پاک بودن از غضب نابجا . به عبارتی دیگر در جایی که شرعاَ و عقلاَ با ید غضب داشت > این نوع غضب نه تنها رذیله نیست بلکه از فضائل صفات و کرایم خصال و از علائم ایمان و توحید و نشانه صدق و اخلاص در عبودیت و از لوازم حبّ خداوند متعال است مانند غضب حضرات معصومین علیهم السلام در جنگها و در مقابل ظالمین و مفسدین .
قال الله تعالی :
« مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سیماهُمْ فی‏ وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ..» ( فتح آیه 29)
محمّد (صلی الله علیه و آله) فرستاده خداست و کسانى که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود مى‏بینى در حالى که همواره فضل خدا و رضاى او را مى‏طلبند نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است‏ .

خشم و غضب چیست؟ وعوامل آن را بیان کنید؟
1385/06/11 07:43 شناسه مطلب: 691

خشم و غضب عبارت است از حالت نفسانیه که باعث حرکت روحى حیوانى مى‏شود و هرگاه شدید شد باعث حرکت شدیدى مى‏شود که از آن حرکت حرارتى بیش از حد حاصل مى‏شود و رگ‏هاى گردن باید مى‏کند و نو رعقل خاموش مى‏شود واثر قوه عاقله را ضعیف مى‏کند و بدین جهت موعظه و نصیحت در آدم غضبناک اثرى نمى‏بخشد، بلکه پند و موعظه غضبش را شدیدتر مى‏کند غضب از دید اخلاق اسلامى از مهلکات و آفات خطرناک است و بسا باعث هلاکت همیشگى مى‏شود، لذا پیامبر(ص) فرمودند: که غضب ایمان را فاسد مى‏کند چنان که سرکه عسل را فاسد مى‏کند.(1)
عوامل خشم و غضب:
1- کبر و خودبینى: کسى که خودش را بزرگ و بهتر از دیگران بداند، از انتقاد و نصیحت دیگران عصبانى و غضبناک مى‏شود و توان انتقاد پذیرى و نصیحت را ندارد، لذا از خود خشونت و عکس العمل نشان مى‏دهد که باعث بدزبانى و فحاشى، فریاد کشیدن و بى توجهى به دیگران مى‏شود.
2- حب دنیا: دوست دار دنیا اگر دوستى اش به حدى باشد که خلاف میلى در جهتى از زندگى برایش پیش آید نمى‏تواند خوددارى کند و خشمگین مى‏شود ودر آتش خشم خود مى‏سوزد.
نحوه برخورد با غضب و درمان آن: 1- اساسى‏ترین راه غلبه بر خشم و ستیزه جویى و مصون ماندن از اعمال انتقامى، جهاد با نفس و تزکیه روح است و این امر با تقویت اراده حاصل مى‏شود. رسول اکرم(ص) مى‏فرماید: "اشد کم من ملک نفسه عند الغضب؛ قوى‏ترین شما کسى است که در موقع غضب مالک نفس سرکش خود باشد.
2- نکته مهم دیگر در درمان غضب، مبارزه با اسباب و عوامل خشم و غضب است. امام صادق(ع) فرمود: حواریون عیسى (ع) به آن حضرت گفتند: سخت‏ترین چیزها چیست؟ فرمود: سخت‏ترین چیزها غضب خداوند مى‏باشد. آنان گفتند: با چه چیزى خود را از غضب خدا حفظ کنیم؟ حضرت فرمود: به این که غضب نکنید و بر کسى خشمگین نشوید: آنان گفتند: منشأ غضب چیست؟ فرمود: کبر و خودکامگى و کوچک شمردن مردم.(2)
3- توجه به آثار خشم و غضب در درمان آن مؤثر است، منشأ بسیارى از بیمارى‏هاى جسمى از جمله سرگیجه، سردرد، تنش و پرش اعضا، لکنت زبان، بیمارى‏هاى خون، شکسته، کاهش قدرت دفاعى بدن، ناراحتى‏هاى دستگاه گوارش و بى‏اشتهایى مى‏باشد. از نظر دانشمندان در خشم انواع تغییرات بیوشیمى و فیزیولوژى دیده مى‏شود که به سلسله اعصاب سمپاتیک و غدد فوق کلیوى مربوط است. این تغییرات بدن را مهیاى بحران هایى مى‏سازد،(3) و بر این اساس، در روایات خشم و غضب به عنوان کلید بدى‏ها ذکر شده است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: "هنگامى که انسان غضب کند تمام شرور و جودش را در بر مى‏گیرد".(4)
4- براى خاموش شدن آتش خشم باید تغییر وضع و حالت داد. پیامبر اکرم(ص) مى‏فرماید: اگر یکى از شما دچار خشم شد اگر ایستاده است بنشیند و اگر نشسته است بخوابد و اگر خشمش فرو نشست با آب سرد وضو بگیرد یا بدن را شستشو دهد.(5)
امام باقر(ع) فرمود: "اىّ شى‏ء أشد من الغضب؟ ان الرجل لیغضب فیقتل النّفس التى حرّم اللَّه و یقذف المحصنة".(6)
چه چیزى از غضب سخت‏تر است؟ همانا مرد غضب مى‏کند و در اثر آن مرتکب قتل نفس که خدإ؛حرام کرده مى‏شود و زن پاکدامن را متهم مى‏سازد.
-----------------------------------------------------------------------------------
پى نوشت‏ها:
1. نراقى، معراج السعاده، ص 177.
2. وسائل الشیعه، ج 11، ص 289.
3. فلسفى، اخلاق، ج 2، ص 312، به نقل از روانشناسى اجتماعى، ج 1، ص 91.
4. میزان الحکمة، ح 7، ص 234.
5. محجةالبیضاء، ج 5، ص 307.
6. جامع السعادات، چاپ نجف، ج 1، ص‏288، اصول کافى، ج 2، ص 303.