انواع-سیاسی

خشونت سیاسی:
در مفهوم اجتماعی نیز ما کاملا به مثال های فوق نزدیک هستیم. در اینجا خشونت را می توان به وارد آوردن نوعی فشار و زور فیزیکی از سوی یک نهاد، یک فرد یا یک گروه بر نهاد، فرد یا گروهی دیگر دانست که با هدف وادار کردن آن نهاد یا افراد به انجام کاری بر خلاف میل و ازاده شان انجام بگیرد. از این رو خشونت همواره در برابر میل، اراده و آزادی قرار دارد و به نوعی حدود آنها را تعیین می کند. منتها با توجه به این نکته که آزادی یک فرد می تواند دقیقا در نقطه معکوس آزادی فرد دیگری قرار داشته باشد. فرد ”الف“ ممکن است با عمل خشونت آمیز خود حق فرد “ب“, را از میان ببرد یا محدود کند، اما فرد ”ب“ نیز ممکن است بتواند با واکنش خشونت آمیز خود حق خود را بار دیگر به دست بیاورد و در نتیجه میل‏ اراده و ازادی فرد ”الف“ را محدود کند.
خشونت سیاسی را با حرکت از همین نکات می توان گونه ای از خشونت تعریف کرد که موضوع آن بر سر قدرت سیاسی  باشد‏ چه بر سر دستیابی به قدرت، چه بر سر اعتراض و نابود کردن یک قدرت و چه بر سر حفظ و تداوم بخشیدن به یکم قدرت موجود.  در این معنای عام، خشونت سیاسی را نمی توان لزوما از مفهوم طبیعی خشونت جدا کرد زیرا موضوع قدرت در مرکز و بطن تقریبا  تمام انواع خشونت ها نهفته است. جتی در آنچه به ظاهر ”غیر سیاسی ترین “ اشکال خشونت می اید، مثلا خشونت های خانوادگی یا خشونت های شهری، موضوع بر سر نوعی قدرت است. بر سر آن که کدام یک از طرفین دارای سلطه بر دیگری باشد. هر بار ، هر نوع قدرتی موجودیت خود را در خطر ببیند ، طبیعی ترین واکنش آن، رفتار خشونت آمیز است. از این رو در کتاب حاضر، هر چند تکیه اصلی بر موضوع خشونت سیاسی در خاص ترین اشکال آن یعنی پدیده هایی نظیر جنگ، انقلاب، شورش ها و تنش های اجتماعی، سرکوب، ترور و... است اما رابطة حوزه خاص سیاست با حوزه عمومی، یعنی تقسیم و توزیع قدرت در گستره جامعه و در نهاد های بی شمار اجتماعی فراموش نمی شود. خشونت را باید در طیفی در نظر گرفت که با حرکت از ساده ترین اشکال حیات و کوچکترین واحدهای اجتماعی نظیر خانواده تا بزرگترین این واحدها نظیر کشورها و مناطق فراملی تداوم دارد هر چند تبلور آن عموما در شکل های سختی چون جنگ و شورش و ... است.  اگر نگاهی به اطراف خود بیاندازیم به سرعت پی می بریم که خشونت شکلی گسترده و حضوری کامل در پیرامون ما دارد. از لحاظ زیست شناختی همانگونه که خواهیم دید خشونت بخشی تفکیک ناپذیر از مکانیسم های حیاتی ما است. در بعدی  بزرگ تر، درون واحد خانوادگی، بازیگران اجتماعی به محض آنکه قشربندی و تفاوت گذاری در میان آنها آغاز می شود یعنی به محض قرار گرفتن در نقش همسر‏ پدر، مادر، فرزند ، خواهر، برادر و ....دارای حوزه های قدرت خاص می شوند که آماده‌اند بر سر آن دست به رفتارهای خشونت آمیز بزنند. پیدا شدن مفهوم ”مالکیت, بر اشیاء یا بر فضا ها، از پایین ترین سنین، فرد را وامی دارد که برای حفظ ”اموال“ خود  و یا ”فضای اختصاصی“ خود با دیگر اعضای  خانواده وارد رقابت شود. ورود تصاویر و اخبار خشونت آمیز از طریق رسانه ها درون این سلول اجتماعی کوچک خود عاملی است نه فقط در تقویت رفتارهای خشونت امیز ، بلکه همچنین و به ویژه  در مشروعیت بخشیدن به آن رفتارها. تصاویر و داده های رسانه ای از دوران کودکی به ما می آموزند که هر کس باید برای حفظ قدت و امتیازات خود از همه وسایل و از جمله از خشونت استفاده کند و کسی که از انجام چنین کاری ابا داشته باشد، بی شک در موقعیت اسیب پذیر و شکننده قرار خواهد گرفت.
خشونت سیاسی، نظریات، مباحث، اشکال و راهکارها،  تهران، پیام امروز، نشر قطره، 1378، 287

راه ِ رفع ِ خشونت سیاسی چیست؟
حمله ی هفته ی گذشته ی عده یی از «نیروهای اجیر» در شیراز به «علی مطهری» نماینده ی مردم در مجلس شورای اسلامی، مصداق «خشونت سیاسی» است و این نوع خشونت هیچ گاه با اهداف و خواسته های ملت ایران، انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نسبتی نداشته و ندارد.

معنای حقوقی خشونت سیاسی، نقض اخلاق و قانون به ویژه قانون اساسی است و با خشونت نه عدالت برقرار می شود و نه امنیت و نه آزادی. از این رو کسانی که حل معضلات اجتماعی و سیاسی و ساکت کردن منتقدان و دانشجویان و استادان و نمایندگان شجاع مردم را در خشونت می جویند کمکی به سرنوشت جامعه ی ایران و حکومتش نکرده و نمی کنند.

اگر بخواهیم عدالت اجتماعی ، اقتدار، آزادی ، مردم سالاری دینی ، مشارکت واقعی مردم و توسعه ی همه جانبه داشته باشیم لازم است امنیت شهروندان به خصوص نخبگان، تحصیل کردگان، دانشجویان و نمایندگان، به معنای کامل و جامع تامین شود. یعنی افراد به دلیل نگارش، سخنرانی و بیان مواضع فکری ، سیاسی و انتقادی شان از حقوق انسانی و مدنی خود محروم نشوند. خشونت سیاسی برای اِعمال فشار روحی و روانی بر افراد، محروم کردن آنان از حقوق انسانی و ضایع نمودن این حقوق است .

فرصت برچیده شدن خشونت سیاسی در بخشی از جامعه ، ساختار و سیستم (نظام) حکومتی ما وقتی به دست می آید که :

الف: دانشگاهیان و روحانیان رسمی و غیر رسمی ، فقیهان جوان ژرف اندیش و ژرف بین و مراجع شجاع تقلید نه تنها به لحاظ نظری پدیده ی خشونت سیاسی را تایید نکنند که در برابر ِ رواج آن در جامعه و حکومت نیز سکوت ننمایند و حامی تصویب و اجرای قوانینی در این ارتباط ، باشند و چهره یی مهربان و منطقی از اسلام و احکام اسلامی عرضه کنند.

ب: منابع متعدد اطلاع رسانی و مردمی به ویژه خبرگزاری ها و مطبوعات موجب جریان آزاد اطلاعات در جامعه بشوند تا از این طریق جلو اعمال خشونت سیاسی گرفته شود. دست اندرکاران حکومتی حتا اگر عدالت شخصی هم داشته باشند در اثر برخورداری از قدرت و جلوه ها و اهرم های آن ، ممکن است پایشان بلغزد و آرام آرام در رویارویی (مواجهه) با رقیبان و منتقدان از جاده ی عدالت و انصاف خارج شوند و ممکن است در مقابل ترویج خشونت سیاسی در جامعه، سکوت کنند. از این رو آگاهی مردم و نظارت قانونی و افشاگری مطبوعاتی بهترین ضمانت است .

ج: مجلسیان، اندیشه ی دفاع از حق و حقوق شهروندان داشته باشند. در نظام مردم سالاری دینی و در جمهوری اسلامی ، تنها شکل مجلس مهم و مطرح نیست بلکه روح و محتوای آن و نگرش و ذهنیت نمایندگان مهم تر است . به اعتقاد یک صاحب نظر اگر ما مجلسی داشته باشیم که نمایندگانش به جای «ذهنیت حقی» ، فقط «ذهنیت تکلیفی» داشته باشند، در این صورت از این مجلس قانون مردم سالار (دمکراتیک) به دست نمی آید.

مجلس می تواند با تصویب طرحی ، ساز و کار رفع خشونت سیاسی و جلوگیری از آن در دانشگاه ها و زندان ها را از طریق تعیین مصادیق خشونت ، افراد متخلف (خشونت طلبان) و کیفر و مجازات آنان را معلوم و مشخص کند و به فرایند مردم سالاری مدد رساند.
* غفار میرزایی